موک (MOOC) چیست؟

راهنمای طراحی و اجرای دوره های آنلاین بزرگ و معرفی پلتفرم نرم افزار

با گسترش سریع فناوری و دسترسی عمومی به شبکه جهانی اینترنت قابلیت آموزشی جدید و بی بدیلی که این ارتباط بدون مرز فراهم آورده است به سرعت مورد توجه مراکز آموزشی و دانشگاهی قرار گرفت. فراهم کردن امکان دسترسی آزاد و بدون مرز از طریق شبکه جهانی وب به محتوای آموزشی در حوزه های مختلف علوم و مهارتهای فردی و توسعه شغلی – بدون نیاز به اخذ پذیرش رسمی یا قبولی در آزمونهای ورودی که معمولا برای تحصیل در دوره های آکادمیک رسمی ضروری است –  ایده ی اصلی پشت دوره های موسوم به موک MOOC است.و فناوری به روز باشید تا مطمئن شوید که MOOC شما مرتبط و موثر باقی می ماند.

مفهوم موک MOOC:

از ابداع اصطلاح موک MOOC که از اتصال سرواژه های عبارت Massive Open Online Course در زبان انگلیسی درست شده است کمتر از دو دهه می گذرد با این وجود فراوانی استفاده از این واژه در سراسر وب نشان از ظهور یک ترند جهانی در آموزش است. از میان معادل­های فارسی که برای Massive Open Online Course  پیشنهاد شده می توان به عبارت چند کلمه­ای “دوره آزاد انبوه برخط” اشاره کرد که ویکی پدیای فارسی پیشنهاد می‌کند اما همچنان از کلمه “موک” برای اختصار در متون فارسی استفاده می شود. برای ابهام زدایی از این کلمه بهتر است به اجزا سازنده عبارت در زبان اصلی مراجعه کنیم:

1. Massive (انبوه):
   اشاره به یک ویژگی اساسی این گونه دوره ها دارد که عملا محدودیتی از نظر تعداد ثبت نام دانشجو در این دوره ها وجود ندارد. محتوای آموزشی MOOC عموما بر اساس سخنرانی های درسی ضبط شده در قالب فایلهای ویدیویی و منابع مطالعاتی متنی ارائه می شوند. ابزارهای تعاملی برای افزایش نرخ مشارکت دانشجویان در اجرای موک های موفق نقش اساسی دارند. موک های آموزشی به کمک پلتفرم های نرم افزاری موسوم به سامانه مدیریت یادگیری (LMS) مدیریت و اجرا می شوند. ال ام اس از طریق شبکه اینترنت دسترسی انبوه علاقمندان به شرکت در MOOC را فراهم می کند، بر فرایند یادگیری و پیشرفت درسی دانشجویان نظارت و کنترل دارد و آمار و گزارش های مدیریتی را برای برگزار کنندگان دوره ایجاد می کند.
2. Open (آزاد):
   یک ویژگی دیگر موک آزاد بودن شرکت در دوره ها برای عموم علاقمندان است. به این معنا که ثبت نام و شرکت در این دوره ها نیازمند داشتن مدرک دانشگاهی یا قبولی در آزمون ورودی خاصی نیست. بسیاری از موک ها رایگان هستند یا با مبالغ بسیار ارزان برای انبوه علاقمندان عرضه می شوند هر چند آزاد بودن لزوما به معنای رایگان بودن موک ها نیست.
3.  Online (برخط):
   اجرای دوره های آموزشی بزرگ تا پیش از فراگیری شبکه اینترنت آرزویی خام و دست نیافتنی به نظر می رسید. اما با پیشرفت تکنولوژی های ارتباطی و رشد اینترنت پهن باند امکان پخش انبوه محتوای چند رسانه ای از طریق شبکه اینترنت و مشاهده بدون وقفه ویدیوی آموزشی از طریق کامپیوتر شخصی، تبلت یا گوشی هوشمند برای انبوه شرکت کنندگان از اقصا نقاط جهان و در تمام ساعات شبانه روز محیا شده است.
4. Course (دوره آموزشی):
   هدف اصلی موک انتقال مفاهیم آموزشی به دانش پذیران است. لذا علاوه بر فیلم های آموزشی از تدریس مدرسان، انواع فرمت های چند رسانه ای نظیر انیمیشن های آموزشی و فایل های متنی در طراحی دوره های آزاد برخط انبوه مورد استفاده قرار می گیرند. به علاوه برای ترغیب دانش پذیران به مشارکت، تمرین های و پروژه های درسی، کوئیز و آزمون و تالار های گفتگو و پرسش وپاسخ آنلاین بنا به تشخیص طراحان دوره مورد استفاده قرار می گیرند.

اجزاء موک MOOC:

1. محتوای آموزشی:
   قلب هر موک محتوای آموزشی آن است. این محتوا شامل ویدیو تدریس مدرسان، جزوات درسی، مطالب کمک درسی و خواندنی های مرتبط با موضوع آموزش است که در قالب ماژول ها یا واحدهای مجزا با اهداف آموزشی مشخص فصل بندی می شوند. با توجه به اهمیت و قدرت و کارایی ویدیو درانتقال مفاهیم آموزشی تهیه و تولید فیلم آموزشی با کیفیت گام اساسی طراحی و اجرای یک موک موفق است. توجه به استانداردهای تولید محتوا در فضای وب از جمله کوتاه بودن نسبی طول جلسات درسی و تقسیم مباحث درسی بزرگ به ماژول های کوتاه آموزشی برای کسب حداکثر موفقیت ضروری است.
2. ابزارهای تعاملی:
   پاشنه آشیل هر فعالیت جمعی بزرگی این است که همگان در آن به اندازه و سهم مساوی مشارکت نکنند یا همه‌ی استعداد و توانایی خود را به اشتراک نگذارند. ابزارهای تعاملی نظیر تالارهای گفتگو و تمرین های گروهی آنلاین و نظرسنجی ها همگی ابزارهایی هستند که مشارکت و تعامل دانشپذیران را در دوره ها تسهیل می کنند.
3.  مکانیسم های سنجش و ارزیابی:
   ارزیابی آموزش از طریق آزمون های آنلاین، کوئیزها و یا پروژه های درسی امکان پذیر می شود. آزمون ها معمولا به صورت خودکار تصحیح شده و عملکرد کاربر را در قالب نمره یا عبارت توصیفی بازخورد می دهد. مدرس دوره یا گروه دستیاران آموزشی در قالب مربی یا تسهیل گر پروژه های درسی را بررسی و توضیحات و بازخورد خود را به کاربر منعکس می کنند.
4. ابزارهای پایش و کنترل:
   کنترل دسترسی دانشجویان به محتوا بر اساس ترتیب و توالی مشخصی که در طراحی مسیر یادگیری (Learning Path) دوره مد نظر طراحان بوده است از قابلیت های فنی مهمی است که حفظ ساختار و کیفیت آموزشی دوره های آنلاین بزرگ بدون آن میسر نیست. در دوره های با تعداد مشارکت کننده انبوه امکان نظارت انسانی بر تک تک دانش پذیران میسر نیست از این رو کمک فنی و تکنولوژی برای پایش فعالیت های آموزشی به تفکیک هر دانش‌پذیر (Activity Tracking) و امکان اعمال شرط دسترسی به ماژولهای مختلف آموزش بر اساس تکمیل فعالیت های قبلی ضروری است.
5. مربی یا تسهیل‌گر:
   یک مربی یا تسهیل کننده‌ی واجد شرایط، فراگیران را در طول دوره راهنمایی می کند. آنها را پشتیبانی می‌کند، به سؤالات پاسخ می‌دهد، بحث‌ها را تعدیل می‌کند و اطمینان پیدا می کند که دوره بدون مشکل اجرا می‌شود. در برخی از MOOC ها، مربیان خود سخنرانی های ویدیویی را تولید می کنند، در حالی که در برخی دیگر، در درجه اول نقش مربی را ایفا می کنند.
6. شبکه یادگیری و یادگیری مشارکتی :
   موک ها فرصت ذیقیمتی برای یادگیری مشارکتی (Collaborative Learning) از طریق انجمن های گفتگو و تعامل با همتایان ایجاد می کنند. فراگیران می توانند افکار خود را به اشتراک بگذارند، سؤال بپرسند و در تکالیف همکاری کنند و تجربه یادگیری را غنی کنند.
7. صدور گواهینامه و اعتبارسنجی:
   برخی از MOOC ها پس از تکمیل، گواهینامه ارائه می کنند. این مدارک ممکن است رایگان باشند یا نیاز به پرداخت داشته باشند. گواهینامه و اعتبار آن برای درج در رزومه کاری دانشپذیران و ایجاد انگیزه در پیگیری دوره اهمیت دارد.

طراحی و اجرای موک MOOC:

طراحی موک یک فرآیند چندوجهی است که نیازمند برنامه ریزی دقیق و در نظر گرفتن اجزای مختلف است. در اینجا، ما مراحل الگوی کلی طراحی MOOC را با تاکید بر اصول کلیدی و بهترین شیوه ها بیان می کنیم. بدیهی است در هر پروژه آموزشی انتخاب بهترین روش ها و طراحی مناسب ترین استراتژی برای موفقیت در دوره بر عهده گروه مدرسان و مشاوران خبره در حوزه آموزشی آن پروژه خاص است.

1. تعریف اهداف و نتایج یادگیری :
   اولین گام در طراحی موک، تعریف واضح اهداف و نتایج یادگیری است. می خواهید فراگیران تا پایان دوره چه چیزهایی را بدانند، بفهمند یا بتوانند انجام دهند؟ این اهداف به عنوان یک چارچوب راهنما برای کل فرآیند طراحی عمل می کنند. آنها باید خاص، قابل اندازه گیری، قابل دستیابی، مرتبط و محدود به زمان باشند (SMART).
2. شناسایی مخاطب هدف:
   درک و شناخت مخاطبان هدف شما بسیار مهم است. دانش، انتظارات و انگیزه های قبلی آنها را برای شرکت در دوره در نظر بگیرید. محتوا، ارزیابی‌ها و استراتژی‌های تعامل را متناسب با نیازها و ترجیحات آنها تنظیم کنید. انجام نظرسنجی یا مصاحبه با فراگیران بالقوه می تواند بینش ارزشمندی را ارائه دهد.
3. تولید محتوا:
   محتوای با کیفیت و با ملاحظه اصول آموزشی مدرن تولید کنید که با اهداف یادگیری همسو باشد. این محتوا می تواند شامل ضبط ویدیو از تدریس مدرسان، جزوه درسی و سایر منابع چندرسانه ای باشد که در استودیو، کلاس درس یا در عرصه واقعی و عملی کارگاه و کارخانه تولید می شوند. اطمینان حاصل کنید که محتوا جذاب، به خوبی سازماندهی شده و در دسترس است. در نظر بگیرید که آن را به ماژول ها یا واحدها تقسیم کنید تا دوره را برای مخاطبان قابل مدیریت تر کنید.
4. فعالیت های تعاملی و مشارکتی:
   فعالیت های تعاملی را برای درگیر نگه داشتن یادگیرندگان در دوره بگنجانید. انجمن های گفتگو، آزمون ها، ارزیابی همتایان، و پروژه های مشارکتی ابزارهای موثری برای تقویت تعامل هستند. مشارکت فعال و یادگیری همتا به همتا را تشویق کنید . هر جا میسر است با بازخورد خودکار یا فیدبک انسانی از ایجاد حس تعامل در مخاطب غافل نشوید.
5. استراتژی های ارزیابی:
   یک استراتژی متوازن برای ارزیابی دوره طراحی کنید که با اهداف یادگیری همسو باشد. شامل ارزیابی های تکوینی برای کمک به یادگیری و ارزیابی های جمعی برای درجه بندی. از آزمون‌های خودکار، ارزیابی همتایان، مقاله‌ها یا پروژه‌ها برای ارزیابی درک فراگیران استفاده کنید. راهنماها و دستورالعمل های واضحی برای ارزیابی‌ها و نحوه سنجش منتشر کنید.
6. انتخاب فناوری و پلت فرم:
   یک پلت فرم نرم افزاری مناسب برای میزبانی MOOC خود انتخاب کنید. پلتفرم های متن باز مانند edX یا Moodle طیف وسیعی از ویژگی ها و ابزارها را ارائه می دهند. اما در نظر داشته باشید که اداره و نگهداری یک پروژه متن باز و تامین ملاحظات امنیت وب نیازمند تیم فنی متخصص است. عواملی مانند مقیاس پذیری، کاربر پسند بودن، و قابلیت های تجزیه و تحلیل داده ها را در نظر بگیرید. اطمینان حاصل کنید که پلت فرم از محتوای چند رسانه ای و ویژگی های تعاملی پشتیبانی می کند.
   انتخاب فناوری و پلت فرم:
   موسسه فرهنگی فرایاد عصر دانش پلتفرم نرم افزاری کاملا بومی و دانش بنیان برای رفع نیاز این حوزه تولید کرده است که هم به صورت نسخه نصب شده بر روی سخت افزار مشتریان و هم در قالب سرویس ابری (Platform as a Service) مجموعه کاملی از امکانات و ابزارهای تخصصی برای برگزاری دوره های آنلاین بزرگ مقاس ارائه می کند.
   برای اطلاع از طرح های متنوع LMS فرایاد کلیک کنید
7. نقش های مربی/ تسهیل گر:
   نقش مربیان یا تسهیلگران را روشن کنید. آنها ممکن است مسئول ایجاد محتوا، تعدیل بحث ها، ارائه بازخورد یا راهنمایی فراگیران باشند. اطمینان حاصل کنید که مربیان در مورد موضوع آگاه هستند و در تکنیک های تدریس آنلاین مهارت دارند.
8. شبکه سازی:
   ایجاد حس اجتماع در بین فراگیران. مشارکت فعال در انجمن های گفتگو و فعالیت های مشترک را تشویق کنید. تعاملات محترمانه و سازنده را ترویج دهید. فرصت هایی را برای دانشپذیران فراهم کنید تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند.
9. تجزیه و تحلیل داده:
   ابزارهای جمع آوری و تجزیه و تحلیل رفتار مخاطبان را برای پیگیری پیشرفت و تعامل یادگیرندگان پیاده کنید. جمع آوری داده ها در مورد نمرات آزمون ها، مشارکت در تالارهای گفتگو، و نرخ تکمیل پروژه ها و تکلیف های درسی. از این داده‌ها برای شناسایی زمینه‌های بهبود، مانند تنظیم محتوا یا ارائه پشتیبانی اضافی برای یادگیرندگان، استفاده کنید.
10. گواهینامه:
    تصمیم بگیرید که آیا پس از اتمام دوره، گواهینامه ارائه می دهید؟ معیارهای کسب این مدارک را مشخص کنید. در نظر بگیرید که آیا صدور گواهینامه رایگان خواهد بود یا نیاز به پرداخت دارد. گواهینامه ها می توانند به یادگیرندگان انگیزه دهند و به علاوه اعتبارگواهینامه صادره می تواند برای موفقیت شغلی شرکت کنندگان کارگشا باشد.
11. تست و تکرار:
    قبل از راه‌اندازی MOOC، آزمایش‌های کاملی برای شناسایی و رفع هر گونه مشکل فنی یا شکاف محتوایی انجام دهید. برای جمع آوری بازخورد و ایجاد بهبودهای لازم، یک پایلوت یا نمونه آزمایشی را با گروه کوچکی از یادگیرندگان اجرا کنید. به تکرار دوره بر اساس بازخورد کاربر و تجزیه و تحلیل یادگیری ادامه دهید.
12. راه اندازی و بازاریابی:
    یک استراتژی راه اندازی برای جذب دانش پذیران به MOOC خود برنامه ریزی کنید. از کانال های بازاریابی مانند ایمیل، رسانه های اجتماعی و پلتفرم های آموزشی استفاده کنید. ویژگی ها و مزایای منحصر به فرد دوره خود را برجسته کنید. ارائه یک دوره تبلیغاتی با تخفیف یا ثبت نام رایگان را در نظر بگیرید.
13. پشتیبانی و ارتباطات:
    کانال های پشتیبانی و ارتباط مستمر برای فراگیران فراهم کنید. ارائه پشتیبانی فنی برای مسائل مربوط به پلت فرم و ایجاد کانال های ارتباطی واضح برای سوالات یا نگرانی ها. فراگیران را در مورد به روز رسانی ها، مهلت ها و هرگونه تغییر در دوره مطلع کنید.
14. ارزیابی و بهبود:
    به طور منظم اثربخشی MOOC خود را ارزیابی کنید. جمع آوری بازخورد از فراگیران از طریق نظرسنجی یا ارزیابی. تجزیه و تحلیل داده های تجزیه و تحلیل یادگیری برای شناسایی زمینه های بهبود. از این بازخورد برای اصلاح محتوای دوره، ارزیابی ها و استراتژی های تعامل برای تکرارهای آینده استفاده کنید.

نتیجه گیری

طراحی MOOC یک تلاش پیچیده اما ارزشمند است. با دنبال کردن این مراحل و در نظر گرفتن نیازها و ترجیحات مخاطبان هدف خود، می توانید یک تجربه یادگیری آنلاین با کیفیت بالا ایجاد کنید. به یاد داشته باشید که موک ها پویا هستند و بهبود مستمر بر اساس بازخورد یادگیرنده و تجزیه و تحلیل داده ها کلید موفقیت آنهاست. با آخرین روندهای آموزش آنلاین و فناوری به روز باشید تا مطمئن شوید که MOOC شما مرتبط و موثر باقی می ماند.
برای مشاوره رایگان در زمینه برگزاری دوره های آنلاین بزرگ با ما تماس بگیرید